Główną przyczyną powstawania toksycznego smogu w Polsce są nieefektywne źródła ogrzewania, zainstalowane najczęściej w domach jednorodzinnych i kamienicach.

Mowa tu przede wszystkim o niskiej klasy kotłach, które opalane są nie tylko węglem, ale także domowymi śmieciami – toksyczne substancje uwalniają zwłaszcza spalane plastikowe butelki czy lakierowane odpady. Zanieczyszczenie jest w naszym kraju bardzo poważnym problemem – w sezonie grzewczym polskie miasta regularnie znajdują się na czele rankingu Air Quality Index, porównującego stężenie zawieszonego pyłu PM 2,5 w powietrzu w 95 największych metropoliach świata. Walkę z problemem mają ułatwiać rządowe programy prowadzone przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, takie jak „Stop smog”. Wyjaśniamy, jakie są jego założenia i kto może skorzystać ze środków przeznaczonych na ich realizację.

Cele programu „Stop smog”

Głównym założeniem programu jest poprawa jakości powietrza, jakim oddychamy, oraz ograniczenie emitowanych do atmosfery zanieczyszczeń. Drogą do realizacji tych wytycznych ma być termomodernizacja budynków. Okres wdrażania programu przypada na lata 2019-2024, a w jego budżecie może się znaleźć nawet 698 mln zł.
Inwestycje, które mogą być zrealizowane ze środków z programu to przede wszystkim:

• Wymiana wysokoemisyjnych źródeł ciepła na niskoemisyjne;
• Likwidacja nieekologicznych instalacji grzewczych;
• Termomodernizacja budynków jednorodzinnych;
• Mikroinstalacje wykorzystujące odnawialne źródła energii;
• Podłączanie gospodarstw domowych do sieci ciepłowniczej lub gazowniczej.

Kto może ubiegać się o dofinansowanie?

Podmiotem wnioskującym o środki z programu „Stop smog” może być gmina położona na obszarze, na którym obowiązuje ustawa antysmogowa. Może ona otrzymać do 70% dofinansowania kosztów przedsięwzięcia (nie więcej niż 53 tys. zł na jeden lokal), pozostała część musi być wkładem własnym. Beneficjentami mają być osoby narażone na ubóstwo energetyczne, które nie mogą sobie pozwolić na samodzielne pokrycie kosztów proekologicznych rozwiązań w swoich gospodarstwach (pod uwagę bierze się szczególnie tych, którzy korzystają z pomocy opieki społecznej). Istotnym jest także, aby przyszły beneficjent posiadał prawo własności do lokalu.

Aby przystąpić do programu, gmina musi znaleźć minimum 20 budynków, które zostaną objęte termomodernizacją (lub też musi to być min. 1% łącznej liczby gospodarstw z jej obszaru). Przyznanymi środkami zarządza samorząd, co daje mu możliwość samodzielnego określenia warunków, na jakich przystąpią do programu beneficjenci. Warunki uczestnictwa mogą się więc różnić na obszarach poszczególnych jednostek terytorialnych. Niektóre z nich całkowicie rezygnują z pobierania od gospodarstw wkładu własnego.

Realizacja przedsięwzięcia

Po zawarciu porozumienia gminy mają 3 lub 4 lata na realizację jego postanowień (w zależności od liczby budynków objętych programem). Są one też odpowiedzialne za prawidłowe zagospodarowanie środków. Nieruchomości objęte dofinansowaniem przez kolejne 5 lat będą kontrolowane, aby sprawdzić, czy beneficjent nie łamie założeń regulaminu. Sprzedanie w tym okresie domu lub instalacji może się wiązać z koniecznością zwrócenia części bądź całości dotacji.

Program „Stop smog” jest szansą na poprawę jakości powietrza zwłaszcza w najbiedniejszych gminach, których mieszkańcy nie mają środków na zainwestowanie w odnawialne źródła energii i ocieplenie swoich gospodarstw. W pierwszym naborze podpisano siedem porozumień, których efektem będzie termomodernizacja ponad tysiąca budynków. W przeciągu kilku najbliższych lat efekty działania programu powinniśmy odczuć wszyscy – zwłaszcza w sezonie grzewczym.